با توجه به اتمام مهلت قانونی ایران جهت تصویب لوایح مربوط به گروه ویژه مالی موسوم به FATF ، پرونده بررسی این لایحه مشابه پرونده بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو در مجمع تشخیص مصلحت نظام بسته شد.

این موضوع در شرایطی است که چنانچه لوایح آن تصویب نشوند و ایران به صورت قانونی متعهد به انجام این لوایح نگردد، در لیست سیاه این گروه قرار خواهد گرفت؛ اما این گروه چیست و چرا لیست سیاه تا این اندازه اهمیت دارد؟

FATF  چیست و چگونه تشکیل شد؟

در سال 1989 گروه G7 (گروهی متشکل از کشورهای بزرگ صنعتی) به جهت شناسایی موقعیت‌‌های مناسب سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف، کارگروه FATF را تشکیل دادند. وظیفه این کارگروه ارائه 40 توصیه به جهت جلوگیری از پول‌شویی در کشورها و پیگیری اجرای آن‌ها بود.

پس از حادثه 11 سپتامبر 2001، وظیفه مبارزه با تأمین مالی تروریسم نیز به این گروه محول شد که در قالب 9 توصیه تهیه و تنظیم شد. در حال حاضر این سازمان بر 194 کشور جهان نظارت دارد که از این بین 35 کشور به عنوان گروه قضایی و 2 سازمان منطقه‌ای نیز فعال هستند.

FATF در ایران

ایران در سال 1388 برای اولین بار وارد لیست سیاه FATF شد تا اینکه در سال 1394 به جهت توافقات موجود در برجام، به مدت یک سال عضویت ایران در این لیست به حالت تعلیق درآمد؛ اما پس از اتمام مهلت یک‌ساله، برخی گمانه‌زنی‌ها از بازگشت ایران به این لیست دوباره مطرح شده‌اند. از همان زمان نیز افرادی موافق اجرای قوانین در کشور و عده‌ای نیز مخالف آن بودند؛ اما علت مخالفت و موافقت این افراد چیست؟

دلایل مخالفت با FATF در ایران

• جبهه مخالف تصویب این لوایح معتقدند که در صورت انجام این کار، راه‌های دور زدن تحریم‌ها برای ایران محدود یا به‌طور کامل بسته می‌شود. ایران در طول سال‌‌های تحریم از طریق صرافی‌هایی در خارج از کشور اقدام به تسویه معاملات خود می‌‌کرد که تعدادی از آن‌ها در سال 1394 تحت توافق برجام بسته شدند و برخی از صاحبان آن‌ها نیز در کشورهای مذکور تحت تعقیب قرار گرفتند.

• از سوی دیگر تعریف تروریسم از دید ایران و کشورهای غربی بسیار متفاوت است. بسیاری از گروه‌های نظامی تحت حمایت ایران در کشورهای دیگر، به عنوان تروریسم شناخته شده و سپاه پاسداران نیز در لیست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار دارد؛ بنابراین به موجب قبول این لوایح، این سازمان نمی‌تواند از سوی دولت به طور مستقیم حمایت شود.

آیا این مخالفت منطقی است؟

پس از تحریم‌های شدید نظام بانکی کشور در سال 1397، اغلب مراودات تجاری ایران با جهان بسیار محدود شد، به‌طوری‌که حتی برخی کشورها مانند چین که سابقه طولانی در کمک به ایران جهت دور زدن تحریم‌ها داشتند از ادامه فعالیت با ایران منصرف شوند.

بدین ترتیب در چنین شرایطی حتی اگر FATF نیز تصویب شود، با توجه به وجود تحریم‌های شدید بانکی از سوی آمریکا، عملا نظام مالی توانایی انجام مبادلات مالی را نداشته و سازوکار مالی اروپا و عناصر مشابه آن نیز نمی‌تواند به بهبود این شرایط کمکی کنند.

دلایل موافقت با FATF در ایران

• جبهه موافق معتقد است تصویب FATF موجب نشان دادن حسن نیت ایران به جهانیان و گشایش‌هایی در آینده خواهد شد.

• از سوی دیگر موجب شفافیت بیشتر در اقتصاد برای مردم و درنتیجه رشد اقتصادی کشور می‌شود.
• در صورت عدم تصویب FATF، برگ برنده‌ای در اختیار آمریکا و کشورهای غربی قرار خواهد داشت تا در مذاکرات آینده از آن به منظور فشارهای اقتصادی بیشتر به مردم ایران استفاده کنند.

تأثیر اقتصادی تصویب لوایح FATF

به تصور بسیاری از مردم عدم تصویب FATF موجب افزایش نرخ ارز در کشور خواهد شد، اما این موضوع تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است؟

در سال 1388 و زمانی که برای اولین بار ایران وارد لیست سیاه FATF شد، نرخ ارز آزاد تأثیر چندانی از این مسئله نپذیرفت. این موضوع به علت عدم اهمیت این مسئله نبود، بلکه در آن دوران قیمت نفت در سطح بالایی قرار داشت و همین مسئله موجب شد تا دولت با استفاده از ذخایر ارزی خود، نرخ ارز بازار آزاد را کنترل کند.

این اتفاقات در شرایطی بود که ایران صادرات نفت خود را به خوبی انجام می‌‌داد و صندوق ذخیره ارزی کاستی نداشت. در شرایط کنونی اما با توجه به تحریم‌های شدید نفتی و بانکی و مشکلات عمده دولت، به نظر می‌رسد توانایی دولت در کنترل نرخ ارز به شدت کاهش یافته است. این کاهش توانایی نتیجه کاهش شدید درآمدهای نفتی و ذخایر ارزی کشور است.

همچنین تحریم‌های شدید بانکی موجب می‌شود که تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران به شدت کاهش پیدا کند، چرا که پرداخت‌های مالی با مشکلات فراوانی مواجه می‌شوند؛ بنابراین به نظر می‌رسد حتی اگر FATF نیز تصویب شود تا زمانی که تحریم‌های بانکی وجود داشته‌باشد تأثیر چندانی بر بازارها به خصوص بازار ارز شاهد نیستیم و تأثیر آن صرفاً روانی و برای مدت کوتاهی خواهد بود.