وارن بافت (اسطوره دنیای سرمایه‌گذاری) در کتاب خاطراتش نقل می‌کند که پس از ترور رئیس جمهور وقت آمریکا، جان اف کندی در 22 نوامبر سال 1963 تمامی رسانه‌های آمریکا خبر ترور قدرتمندترین شخصیت آمریکا را نقل می‌کردند و مردم در حال فروش سهام خود و تخریب بازار بودند و ریسکی سیتماتیک (به  بیان ساده ریسکی که بر تمام بازار اثر منفی میگذارد) کل بازار را فرا گرفته‌بود.

در چنین شرایطی وارن بافت جمله معروف استاد خود، بنجامین گراهام را به یاد ­آورد (وقتی همه طمع کردند تو بترس و وقتی همه ترسیدند تو طمع کن) و با غلبه بر ترس و هیجان خود، سهام بنیادین یکی از شرکت‌های حاضر در وال استریت را از دست فروشندگان وحشت زده خریداری کرد و همان سهام را چند ماه بعد و با فروکش کردن تب و تاب ترور رییس جمهور، با قیمت‌های بالاتر به مردم هیجان زده فروخت.

این خاطره وارن بافت شاید بتواند تلنگری برای بسیاری از سرمایه‌گذاران در رویارویی با ریسک‌های سیستماتیک در هر کجای جهان باشد؛ چرا که ریسک­‌های سیستماتیک و سهام‌داران وحشت زده در جای جای دنیا به خصوص بازار سرمایه ایران به وفور یافت می‌شوند و در چنین حالتی سرمایه‌گذاران از هر طریقی برای نجات سرمایه خود اقدام می‌کنند.

یکی از این ریسک‌های سیستماتیک که بامداد جمعه گذشته برای بازار­های مالی دنیا به خصوص بازار سرمایه ایران رخ داد، ترور سردار حاج قاسم سلیمانی در فرودگاه بغداد بود. پس از این خبر، آمریکا صراحتاً مسئولیت شهادت این سردار ایرانی را بر عهده گرفت و بازارهای مالی دنیا به دلیل ترس از واکنش ایران در برابر این اقدام آمریکا و نگرانی از شروع موج عظیمی از ناآرامی در خاورمیانه، قرمزپوش شدند. بورس تهران که در چند هفته اخیر کام سهام‌داران خود را با صعودهای پی در پی شیرین کرده بود، حال به عقیده برخی از کارشناسان مجالی برای اصلاح یافته است تا انرژی خود را برای ادامه مسیر صعودی جمع کند.

اما چقدر می‌توان به گفته کارشناسان مبنی بر اصلاحی بودن جنس این ریزش اعتماد کرد؟ در صورت اصلاح، این موج اصلاحی تا کی و چه زمانی بازار را درگیر خود می‌کند؟ برای پاسخ به این‌گونه پرسش‌ها، باید به اتفاقات مشابه در گذشته رجوع کرد؛ چرا که به عقیده تحلیل­گران، گذشته در آینده تکرار خواهد شد.

در ادامه به بررسی ریسک‌های سیستماتیک بازار در چند دهه اخیر می‌پردازیم و واکنش بازار سرمایه را به مخابره این اخبار بررسی می‌کنیم.

آغاز جنگ افغانستان

این کشور از دیرباز تاکنون، همواره صحنۀ کشاکش قدرت بین طالبان و دیگر گروه‌های خواهان قدرت در این کشور بوده است. در میانه‌های دهه 1370، طالبان که خود را گروهی از شبه نظامیان روحانی و برقرارکننده نظم و امنیت معرفی می‌کردند، توانستند با به کنترل درآوردن بیشتر مناطق افغانستان، به منصب حکومت این کشور بنشینند. اما پس از واقعه 11سپتامبر سال 2001 (سلسله‌ای از حملات انتحاری که توسط گروه تروریستی القاعده در خاک امریکا رخ داد)، رییس جمهور وقت آمریکا (جورج دبلیو بوش) در تاریخ 7 اکتبر سال 2001 (15مهر سال 1380) دستور حمله به افغانستان را صادر کرد که طبق گفته مقامات آمریکایی، هدف این اقدام از بین بردن القاعده، طالبان و حامیان آنان بود.

از سمت دیگر، آثار منفی این اقدام آمریکا در این تاریخ، یعنی 15 مهرماه سال 1380 در معاملات بورس آن روز کاملاً مشهود است؛ چرا که برخی این اقدام آمریکا را به منزلۀ آماده‌سازی برای دست‌درازی این کشور به خاک ایران می‌دانستند و تصمیم به فروش سهام خود در بازار سرمایه گرفتند. اما با گذشت تنها چند روز از خبر این اقدام و فروکش کردن هیجانات، بار دیگر آرامش به بازار سرمایه ایران بازگشت و شاخص کل مسیر صعودی خود را پیش گرفت.

آغاز جنگ عراق

عراق که در طی سال‌های اخیر به نخستین مقصد صادراتی ایران تبدیل گشته، از دیرباز تا کنون همواره آبستن شورش‌ها و ناآرامی‌های زیادی در دل خود بوده است. بعد از جدایی عراق از انگلستان در اکتبر سال 1932، گرو‌هها و افراد مختلفی بر منصب حکومت این کشور نشسته‌­اند که از میان آنان می­‌توان به حزب بعث عراق اشاره کرد. صدام حسین که در راس این حزب قرار داشت، بعد از کودتای سال 1968 توانست در سال 1979 سکان حکومت عراق را در دست گیرد.

صدام حسین بعد از شکست در جنگ هشت ساله‌اش با ایران، علی‌رغم هشدارهای بین‌المللی به خصوص آمریکا، در 11 مرداد سال 1369 به کویت حمله‌ور شد و این کشور را اشغال کرد. پس از آن، صدام حسین که به یک شخصیت طردشده از سوی دنیای غرب تبدیل شده بود، سرانجام در تاریخ 29 اسفند سال 1381 با حمله یک ائتلاف بین‌المللی با رهبری آمریکا سرنگون شد.

از سوی دیگر اما واکنش بازار سرمایه ایران به خبر حمله آمریکا به عراق در آن تاریخ قابل توجه است؛ بورس تهران که پس از طی کردن یک اصلاح چند ماهه دوباره مسیر صعودی خود را در پیش گرفته بود، بدون توجه به خبر حمله ائتلاف بین المللی به عراق مسیر صعودی خود را ادامه داد.

آغاز جنگ یمن

یمن را می‌توان به عنوان یکی از فقیرترین کشورهای عربی نام برد. کشوری که طی سال‌های اخیر روی آرامش را به خود ندیده و همواره درگیر حملات نظامی از سوی کشورهای متجاوز به خصوص عربستان سعودی بوده‌است. عربستان سعودی که به بهانه مبارزه با حوثی‌ها کشورهای مختلف عربی، مانند کویت، امارات متحده عربی، بحرین، مصر، مراکش، اردن، سودان و سنگال را برای حمله به یمن متقاعد کرده بود، در 5 فروردین سال 1394، اولین حمله نظامی خود را به خاک این کشور انجام داد.

از آن تاریخ تاکنون، علی‌رغم پرداخت هزینه‌های نظامی و بین‌المللی گزاف از سوی عربستان سعودی، اما همچنان دست درازی‌های رژیم عربستان به خاک این کشور ادامه دارد و همواره ایران عرستان را محکوم و شکست‌خورده در این جنگ دانسته است.

با وجود آن که میزان صادرات ایران به یمن تا سال 1393 حدودا 26 میلیون دلار بود، اما با شروع جنگ یمن در تاریخ 5 فروردین 1394،شاخص بورس تهران واکنشی به شروع این جنگ نشان نداد و روزهای آغازین بهار را با صعود به پایان رساند.

آغاز جنگ ترکیه

بعد از اعلام دونالد ترامپ مبنی بر خروج نیروهای امریکایی از شمال شرق سوریه و قطع حمایت نظامی آمریکا از کردهای این منطقه، آنکارا که از دیرباز با حساس‌ترین منطقه تحت نفوذ کردها مشکل داشت، فرصت را برای حمله به این مناطق غنیمت شمرد و در روز 17 مهرماه سال 98، ارتش ترکیه با همکاری ارتش آزاد سوریه (ارتشی متشکل از اعراب و ترکمان‌های مخالف دولت بشار اسد که با حمایت ترکیه در 9 خرداد سال 1396 شکل گرفت) حمله خود را به منطقه کردستان سوریه، موسوم به روژاوا آغاز کرد.

دولت ایران که منطقی‌ترین واکنش را نسبت به تجاوز آنکارا به خاک سوریه داشت، در همان ساعات اولیه این اقدام ترکیه را ناقض حاکمیت و تمامیت ارضی کشور سوریه دانست و  تلویحاً حمایت خود را از کردهای سوریه اعلام کرد.

از سمتی دیگر، واکنش بورس تهران به این اتفاق جالب توجه است؛ تالار شیشه‌ای که طی دو سال اخیر در مهرماه شاهد ریزش‌های تاریخی در شاخص کل بوده است، سه روز پس از حملات ترکیه، با جهشی 5 درصدی در روز شنبه 20 مهرماه همراه بود. اثر حمله ترکیه به شمال سوریه در مقایسه با اثر عوامل بنیادی دیگر در آن روزها، از اهمیت پایین­‌تری برخوردار بود و بازار سرمایه توجه کم­تری را نسبت به این خبر نشان داد.

جمع‌بندی

حال با توجه به موارد گفته‌شده، می‌توان این نتیجه را برداشت کرد که هرچند تاثیر ریسک‌های سیستماتیک به خصوص ریسک‌هایی از جنس جنگ، نه فقط در بازار سرمایه ایران بلکه در کل بازارهای مالی دنیا تاثیرگذار است، اما این تاثیرگذاری طبق الگوی چند دهه اخیر، نمی‌تواند تاثیری پایدار را بر روی بازارهای مالی برجای گذارد. لذا در هنگام وقوع چنین ریسک‌هایی، سرمایه‌گذاران باید سعی کنند تا بدور از هرگونه هیجان، با تامل و صبر بیشتری برای سرمایه خود تصمیمات لازم را اتخاذ کنند.