یکی از موضوعاتی که در وضعیت کنونی می‌تواند کمک شایانی به وضعیت بودجه دولت کند، اصلاح نظام مالیاتی است. در طول 50 سال گذشته سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی ایران کمتر از 10 درصد بوده است که در مقایسه با استاندارد 28 درصدی مقدار کمی قلمداد می‌شود. این درحالیست که پرداخت‌کنندگان مالیات در ایران مالیات زیادی پرداخت می‌کنند.

در ناکارایی نظام مالیاتی ایران عوامل مختلفی دخالت دارند. از جمله این عوامل می‌توان به فرار مالیاتی، معافیت مالیاتی گسترده، سیستم مالیاتی ضعیف و... اشاره کرد. در ادامه به بررسی یکی از عوامل مهم ناکارایی مالیاتی ایران، یعنی معافیت مالیاتی و آثار آن در جامعه خواهیم پرداخت.

معافیت مالیاتی چیست؟

معافیت‌ مالیاتی، به امتیازهایی گفته می‌شود که طبق قانون از درآمد مشمول مالیات کسر شده ‌است. همچنین آن‌ را می‌توان عدم پرداخت تمام یا بخشی از درآمد مالیاتی فعالان اقتصادی به‌دلیل دارابودن شرایط خاص دانست.

معافیت مالیاتی در کشورهای مختلف روشی تشویقی برای افزایش سرمایه‌گذاری است. دولت با استفاده از آن سعی می‌کند نقدینگی جامعه را به سمت حمایت از تولیدات داخلی سوق دهد. همچنین با فراهم کردن بستری مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور، باعث ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه‌یافته و بهبود شرایط زندگی مردم می‌شود.

از سوی دیگر اعطای معافیت مالیاتی به‌طور گسترده در اقتصاد، به مرور زمان باعث افزایش کسری بودجه می‌شود. بدین ترتیب دولت ناچار است برای جبران این کسری، نرخ مالیات را افزایش دهد. در چنین شرایطی افرادی که درآمد زیادی ندارند، مجبور می‌شوند مالیات بیشتری را پرداخت کنند. لذا این موضوع منجر به افزایش اختلاف طبقاتی در جامعه می‌شود.

انواع معافیت مالیاتی در ایران:

۱.معافیت بخشی

این نوع معافیت بر یک بخش ویژه‌ی اقتصادی یا فعالیت تولیدی خاص تمرکز می‌کند. هدف از این معافیت افزایش انگیزه کارآفرینی، افزایش توان تولیدی و صادراتی در کشور است. در ادامه چند نمونه از مشمولان معافیت بخشی را بیان می‌کنیم:

• تمامی شرکت‌های فعال در حوزه کشاورزی، دامداری، ماهیگیری.
• شرکت‌های تعاونی روستایی، عشایری، کارگری، دانش‌آموزان و دانشجویان.
• دفاتر گردشگری و زیارتی.
• آستان قدس رضوی، مساجد، حسینیه‌ها، تکایا.
• شرکت‌های فعال در حوزه صادرات خدمات و کالای غیرنفتی.
• مشاغل مطبوعاتی و انتشاراتی و موسسات فرهنگی.

۲.معافیت منطقه‌ای

مناطق آزاد تجاری به مناطقی گفته می‌شوند که در مجاورت یک بندر قرار گرفته و فعالان اقتصادی می‌توانند در این مناطق سرمایه‌گذاری کنند.

شرکت‌هایی که در این مناطق به ثبت رسیده و فعالیت اقتصادی خود را آغاز می‌کنند، از تاریخ بهره‌برداری به مدت بیست سال از پرداخت مالیات معاف هستند. پس از انقضای معافیت یاد شده نیز طی پنج سال، معادل نرخ‌های داخلی مالیات باید بپردازند.

۳.معافیت معیشتی

این معافیت برای حمایت از افراد با سطح درآمدی پایین در جامعه است. در این حالت یک سطح درآمد حداقلی در نظر گرفته شده و درآمد بیشتر از سطح معین مشمول مالیات می‌شود.

تاثیر معافیت مالیاتی بر اقتصاد کشور

در کشورهای توسعه‌یافته سیاست‌های مشوق مالیاتی به تمامی شرکت‌های فعال در بخش‌های مختلف تعلق نمی‌گیرد. در این کشورها مشوق‌هایی مانند نرخ ترجیحی، اعتبار سرمایه‌گذاری و اعتبار مالیاتی، جایگزین معافیت‌های مالیاتی شده‌اند. این درحالیست که در ایران شاهد بیشترین معافیت مالیاتی هستیم. به‌طوری که معافیت دائمی بخش کشاورزی و صادرات غیرنفتی سبب افت جدی درآمدهای مالیاتی شده است.

اثرات نامطلوب بر اقتصاد

 

 

به دنبال گستردگی ابعاد معافیت مالیاتی در ایران، شاهد کاهش درآمدهای دولت و در نتیجه کسری بودجه هستیم‌. دولت به‌منظور تامین منابع مالی مورد نیاز ناچار به قرض گرفتن از بانک مرکزی و یا افزایش مالیات بر ارزش افزوده است. این موضوع در نهایت به ضرر افراد کم‌توان جامعه است. مهم‌ترین مسئله‌ای که در این زمینه وجود دارد این است که اکثر شرکت‌ها و هلدینگ‌های دولتی که منابع درآمدی قابل توجهی دارند از پرداخت مالیات معاف هستند.

به عنوان مثال آستان قدس رضوی، به عنوان یک نهاد اقتصادی _ مذهبی با در اختیار داشتن ۳۶ شرکت و ۴۵ موسسه یکی از بزرگترین هلدینگ‌های اقتصادی در ایران است.

فرار مالیاتی در سایه معافیت مالیاتی

طبق گفته معاون درآمدهای مالیاتی سازمان امور مالیاتی، فرار مالیاتی در ایران بین ۲۵ الی ۳۰ درصد است. افزایش معافیت مالیاتی در یک حوزه زمینه را برای پولشویی فراهم می‌کند. زیرا محیطی که از نظم و انضباط مالی بر خوردار نباشد، بهترین زمینه برای انجام این امر است.

برخی فعالان اقتصادی به منظور برخورداری از شرایط معافیت مالیاتی، اقدام به اخذ مجوز تأسیس بنگاه‌های برخوردار از معافیت مالیاتی می‌کنند. آن‌ها در قالب این بنگاه‌ها به فعالیتی می‌پردازند که در قانون مالیات مشمول معافیت نمی‌شوند. به عنوان مثال یک فعال اقتصادی با دریافت مجوز بنگاه انتشارات که از پرداخت مالیات معاف است، به فروش لوازم کودک می‌پردازد. این موضوع به تدریج منجر به گسترش فساد مالی و ناعدالتی در جامعه می‌شود.

دلیل محبوبیت معافیت مالیاتی در ایران چیست؟

همانطور که قبلا ذکر شد، درآمدهای مالیاتی کشور باید صرف رفاه مردم، توسعه و آبادانی کشور شود. اگر افراد مشاهده کنند که در ازای پرداخت مالیات، سطح خدمات رفاهی موجود در جامعه (خدمات بهداشتی، حمل‌ و نقل عمومی، خدمات آموزشی و...) افزایش یافته ‌است، انگیزه‌ی بیشتری برای پرداخت مالیات خواهند داشت.

در ایران به‌دلیل مهیا نبودن این شرایط، افراد به دنبال یافتن راه‌هایی جهت بهره‌مندی از معافیت مالیاتی هستند. علاوه ‌بر این به‌دلیل برخورداری اکثر بنگاه‌ها یا افراد از امتیازهایی خاص جهت بهره‌مندی از معافیت و نبود عدالت اجتماعی در این سیستم، افراد تمایلی به پرداخت مالیات ندارند.

جمع‌بندی

معافیت مالیاتی یکی از روش‌های مناسب برای جذب سرمایه‌گذار بوده و مشوقی جهت افزایش تولید در جامعه است. افزایش حجم معافیت‌ها و نبودن معیاری منطقی جهت اعطای آن‌ها، زمینه را برای فساد اقتصادی و فرار مالیاتی در کشور فراهم می‌کند. به‌دلیل افزایش حجم معافیت‌ها، حدود ۴۰ الی ۴۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور معاف از مالیات بوده که سهم قابل توجهی است.

کاهش نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی ایران در مقایسه با کشورهای دیگر نشان می‌دهد که میزان فرار مالیاتی و معافیت مالیاتی در ایران بسیار بالا است.

تغییر سطح معافیت مالیاتی 100درصدی بسیاری از کسب و کارها باعث کاهش شکاف طبقاتی در جامعه و جلوگیری از کسری بودجه دولت می‌شود. بخشودگی مالیاتی برای افراد کم درآمد و نرخ‌های تصاعدی برای ثروتمندان از جمله سیاست‌های بسیار قوی جهت تامین عدالت اجتماعی و جلوگیری از ثروت اندوزی‌های کلان است.

دولت با بکارگیری ابزارهای مناسب جهت بهبود زیرساخت‌های مالیاتی می‌تواند علاوه بر افزایش درآمد‌های مالیاتی به توسعه صنعتی و رشد اقتصادی کشور کمک کند. این به شرطی است که دولت بتواند این درآمد‌ها را به طور مناسب در جهت توسعه رفاه مردم بکار گیرد.