فعالان قدیمی بورس که از آغاز فعالیتشان در بورس بیش از 5 سال می‌گذرد طعم رکود بورس را چشیده‌اند. در دوران رکود، بازار بورس فعالان خود را مورد غضب خود قرار می‌دهد؛ این غضب در دوران رکود نه صرفاً بخاطر افت قیمت‌ها بلکه بیشتر به دلیل کاهش ارزش معاملات و افت نقدشوندگی بازار حس می‌شود.

کارشناسان یکی از مهمترین دلایل این اتفاق را یک طرفه بودن بازار بورس ایران می‌دانند. اما بازار یک طرفه چیست و چه معایب دیگری دارد؟

بازار یک طرفه و معایب آن

بازار یک طرفه بازاری‌ست که فعالان آن بازار تنها در زمان رشد قیمت‌ها امکان کسب بازده از آن بازار دارند و در ریزش قیمت‌ها در بهترین حالت ممکن می‌توانند به موقع شناسایی سود کنند و متحمل زیان نشوند.

در بازارهای یک طرفه فعالان بازار با سختی‌ها و مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند. از جمله:

1. زمان‌بر شدن دوران رکود بورس

در بازار یک طرفه بورس ایران به دلیل فضای تورمی، سهامداران علاقه‌ای به فروش دارایی خود با زیان ندارند و حاضرند مدت‌ها سهام را نگهداری کنند تا سرانجام با افزایش قیمت سهام از زیان خارج شوند. این مسئله باعث می‌شود تا از لحاظ نموداری شیب رشد قیمت‌ها و اصلاح قیمت‌ها متفاوت باشد و همین مسئله کارایی برخی ابزار تحلیل تکنیکال را در بورس ایران به صفر می‌رساند.

بطور مثال در نمودار بالا شاهد رشد و افت شاخص کل در دوره تورمی اخیر (90-94) هستیم که نشان‌دهنده تفاوت بازه زمانی دوران رشد و رکود است.

2. گذری شدن بازار سرمایه

بسیاری از افراد عادی جامعه در امواج صعودی بورس وارد این بازار ‌می‌شوند و در رشد بازار سود خوبی نصیبشان می‌شود. زمانی که بورس وارد فاز رکودی خود می‌شود این افراد که فرصتی برای کسب بازده از بورس در دوران رکود پیدا نمی‌کنند از بورس خارج شده و به سایر بازارها کوچ می‌کنند. حال اگر فرصتی در بازارنزولی برای کسب سود در بورس وجود داشته باشد احتمالاً مدت ماندگاری افراد در بورس و فعالیتشان دراین بازار از چند ماه به چندین سال خواهد رسید.

3. ریسک نقدشوندگی

یکی دیگر از مصائب یک طرفه بودن بازار بورس بحث نقدشوندگی این بازار در دوران رکود است. سرمایه‌گذاران کلان و بزرگ در دوران رکود بورس به سختی می‌توانند کل سهام خود را نقد کرده و تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری بدهند؛ به همین دلیل، یکی از عوامل اصلی که پول‌های درشت به سمت بورس رهسپار نمی‌شوند همین ترس از دوران رکود احتمالیست که قابلیت نقدشوندگی سرمایه‌ زیر سوال می‌رود.

4. حباب در دوران رونق

دوران رونق بورس همواره با بازدهی‌‌های خوبی همراه بوده است. رشد نقدینگی در سطح جامعه و سرازیر شدن آن به سمت بازار بورس با توجه به عمق پایین این بازار منجر به رشدهای چند برابری درقیمت برخی سهام بازار می‌شود. بازار یک طرفه باعث می‌شود تا به تعادل رسیدن بازار به تاخیر افتاده و برخی سهام در بازاربورس دچار حباب‌های سنگین شود. در چنین شرایطی تحلیل نقشی کم‌رنگ‌تر به خود گرفته و سهام مختلف صرفاً بخاطر ورود نقدینگی رشد قیمتی را تجربه می‌کنند نه ارزش ذاتی.

اما دغدغه بازار یک طرفه تنها به ایران منوط نمی‌شود و ازدهه‌های گذشته کشورهای مختلف دنیا سعی در برطرف کردن این مسئله و حرکت به سمت بازارهای دوطرفه داشته‌اند؛ بطوریکه در حال حاضر ایران از جمله معدود کشورهایی‌ست که بازار بورس آن یک طرفه است.

بازار دوطرفه چیست؟

بازار دو طرفه به بازاری گفته می‌شود که فعالان آن زمانی که پیش‌بینی اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می‌توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می‌توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. برای درک بهتر با ذکر یک مثال ادامه می‌دهیم.

 فرض کنید قیمت یک خودرو 100 میلیون تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت این خودرو در آینده کاهش خواهد یافت و به 80 میلیون تومان خواهد رسید. در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش‌بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می‌توانید این خودرو را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده خودرو را تحویل دهید.
حال اگر قیمت خودرو نزولی شود و به 80 میلیون تومان برسد شما می‌توانید با خرید خودرو در بازار به قیمت 80 میلیون تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ 100 میلیون تومان از خریدار دریافت کنید و 20% بازدهی کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می‌توان برشمرد. (برای مطالعه بیشتر درباره جوانب مختلف فروش استقراضی یا همان فروش تعهدی، می‌توانید به مقاله فروش تعهدی و دوطرفه شدن بازار؛ بررسی سازوکارهای فروش تعهدی در بازار بورس مراجعه کنید.)

مزایای بازار دوطرفه

مزایای زیادی در قبال پیاده‌سازی بازار دوطرفه نصیب بازار بورس و فعالان آن خواهد شد که در زیر به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:

1. امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها
2. پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری
3. جلوگیری از ایجاد حباب در بازار بورس و سهام شرکت‌های مختلف
4. کارا شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در دنیا استفاده می‌شود.
5. افزایش شدید نقدشوندگی در بورس

لازم به توضیح است که در حال حاضر در کشور، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاریست که فرآیند دوطرفه سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه‌گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. امیدواریم با اتخاذ تصمیمات دقیق، پیاده‌سازی قوانین و استانداردهای مربوطه و ایجاد بسترهای آموزشی و فرهنگ‌سازی متناسب، شاهد شکل‌گیری بازار دو طرفه در بورس باشیم تا بورس ایران بیش از پیش در جامعه بعنوان انتخاب نخست سرمایه‌گذاران قرار گیرد.