مسئله تورم با زندگی روزمره افراد جامعه گره خورده است. با توجه به اینکه کشور ما مدت‌هاست درگیر این مسئله است، اهمیت پرداختن به آن بیش از پیش شده است. این مسئله در سال‌های اخیر، به دلیل وخامت اوضاع کسری بودجه دولت، جدی‌تر شده است. نکته مهم آنجاست که زمانی که کسری بودجه دولت منجر به چاپ پول شود، تورم تشدید می‌شود. این موضوع در بلندمدت، دولتی که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده است را بیش از همه دچار مشکل می‌کند. این موضوع باعث بدتر شدن اوضاع کسری بودجه می‌شود و خود آن تورم بالاتری را به همراه دارد. در واقع یک سیکل تورمی معیوبی شکل می‌گیرد.
در این مقاله ابتدا به بررسی تعریف تورم و سپس شاخص‌های بیانگر آن خواهیم پرداخت. در نهایت مهم‌ترین علل تورم در کشور را ریشه‌یابی خواهیم کرد.
طبق تعریف سایت اینوستوپدیا، افزایش همه‌گیر و مداوم سطح عمومی قیمت‌ها در طی دوره‌های زمانی را تورم می‌گویند. متاسفانه کشور ما مدت‌هاست که دچار تورم‌های مزمن است. تورم موجب می‌شود که ارزش پولتان کم و کم‌تر شود. این کم شدن ارزش پول به اندازه کافی برای شما ملموس است.
چهار شاخص برای بیان تورم در هر کشور وجود دارد که وظیفه‌ی تهیه‌ی آن‌ها برعهده‌ی مرکز آمار همان کشور است. در ادامه به بررسی هر یک از شاخص‌هایی که برای بیان تورم استفاده می‌شوند، می‌پردازیم.
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تورم، شاخص قیمت مصرف‌کننده یا CPI است. این شاخص، قیمت یک سبد مشخصی از کالاها و خدمات که توسط مصرف‌کنندگان خریداری می‌شود را اندازه‌گیری می‌کند.
شاخص قیمت مصرف کننده نشان‌دهنده وضعیت هزینه‌های زندگی و تغییرات آن است. این شاخص، متداول‌ترین شاخص برای بیان تورم است.
برای اطلاع بیشتر درباره اینکه ارزش پولتان طبق این شاخص چه مقدار تغییر داشته است، می‌توانید به سایت بانک مرکزی مراجعه کنید.
این شاخص وضعیت تغییر قیمت‌هایی که در مراحل مختلف فرایند تولید توسط تولیدکنندگان وضع می‌شود را اندازه‌گیری می‌کند. شاخص قیمت تولیدکننده، سبد کالاهای نیم‌ساخته و خام را هم شامل می‌شود. برخی معتقدند که برای پیش‌بینی تورم یا رکود در آینده بهترین روش درنظر گرفتن PPI گروه مواد خام است.
نکته مهمی که در مورد این شاخص وجود دارد این است که همواره با فاصله یک یا دو دوره زودتر از شاخص قیمت مصرف‌کننده تغییر می‌کند؛ به عنوان مثال اگر امسال شاخص قیمت تولیدکننده افزایش پیدا کند، به احتمال خیلی زیاد سال آینده شاخص قیمت مصرف‌کننده نیز افزایش خواهد یافت.
این شاخص تغییر قیمت کالاها توسط تولیدکنندگان و عاملان فروش را نشان می‌دهد. شاخص قیمت عمده‌فروشی به سه شکل شاخص کل، شاخص گروه‌های کالایی عمده و شاخص گروه‌های اصلی محاسبه می‌شود.
برای محاسبه این شاخص، قیمت ماهانه کالاها به صورت میانگین از سطح کشور یا مراکز تولید و توزیع اخذ و به اداره تحقیقات و مطالعات آماری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در مرکز اعلام می‌گردد.
این شاخص از تقسیم GNP اسمی بر GNP حقیقی بدست می‌آید. این شاخص تمام کالاها و خدماتی که در اقتصاد تولید می‌شود را شامل می‌شود.
منظور از GNP، درآمد ناخالص ملی است. درآمد ناخالص ملی به مجموع ارزش ریالی كالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک سال مشخص با استفاده ازعوامل تولیدی كه متعلق به شهروندان یک كشور است گفته می‌شود.
در این بخش به سه منشایی که برای تورم وجود دارند می‌پردازیم.
اقتصاددانان کلاسیک و پول‌گراها معتقدند که تورم از طریق جاذبه تقاضا به وجود می‌آید. اعتقاد آن‌ها بر این است که با رشد اسمی پول، تقاضا در اقتصاد افزایش می‌یابد. این افزایش تقاضا منجر به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود.
عده‌ای از اقتصاددانان بر این باورند که افزایش قیمت نهاده‌ها منجر به افزایش هزینه‌های تولید خواهد شد. این موضوع باعث افزایش سطح قیمت‌ها در اقتصاد از طریق افزایش سرعت گردش پول می‌شود.
ساختارگرایان علاوه بر باور داشتن به نقش پول در ایجاد تورم، علل ساختاری و نهادی را نیز در ایجاد آن موثر می‌دانند. نکته اصلی که ساختارگرایان مطرح می‌کنند، داشتن قدرت قیمت‌گذاری عوامل اقتصادی است. آن‌ها بر این باورند که عوامل اقتصادی به دلیل داشتن قدرت قیمت‌گذاری، همواره سعی در استفاده نسبی بیشتر از تولید ملی دارند. این اتفاق منجر به وقوع و تشدید تورم خواهد شد.
متاسفانه شرایط کنونی اقتصاد ایران مطلوب نیست. با مقایسه نرخ تورم در ایران و سایر کشورهای جهان، به این نکته پی می‌بریم که طبق آمار بانک جهانی تنها 10 کشور در دنیا نرخ تورمی دو رقمی دارند.
با توجه به جدول بالا می‌توان دریافت که اوضاع ایران از منظر تورم در میان سایر کشورها مطلوب نیست. در میان این کشورها ونزوئلا با پدیده‌ای به نام ابرتورم مواجه است. شرایط ابرتورم شرایطی است که در آن افزایش سریع سطح قیمت‌ها اتفاق می‌افتد. در این شرایط، ارزش پول داخلی کشور به شدت در حال کاهش است. تا جایی که مردم در آن کشور سعی در تبدیل پول خود به ارز خارجی (به ویژه دلار) دارند. در این شرایط، قیمت‌ها به صورت لحظه‌ای در حال تغییر هستند.
همان‌طور که در بالا بحث شد، تورم می‌تواند منشاهای متفاوتی داشته باشد. نکته‌ای که نباید فراموش شود هزینه‌هایی است که این مسئله بر اقتصاد تحمیل می‌کند که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
یکی از مهم‌ترین هزینه‌های تورم، برهم زدن توازن توزیع ثروت در میان افراد جامعه است. در شرایط تورمی، وام‌گیرنده برنده و وام‌دهنده بازنده است. بنابراین توزیع ثروت تغییر می‌کند و پس‌اندازکننده همواره ضرر خواهد کرد.
از سوی دیگر تورم باعث کاهش بهره‌وری در اقتصاد می‌شود. این پدیده باعث کاهش انگیزه‌ها برای فعالیت‌های مولد و سوق دادن انگیزه‌ها به سمت فعالیت‌های غیرمولد می‌شود. همچنین تورم منجر به بروز نااطمینانی در اقتصاد می‌شود.
هزینه‌های تورم در کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلف از جمله نداشتن سیستم مالیاتی کارآمد، نبود سیستم قیمت‌گذاری بهینه و ... بسیار بالاتر است.
تورم پدیده‌ای پیچیده است که آثار مخربی برای اقتصاد به همراه دارد. در این مقاله ابتدا به بررسی تعریف تورم پرداختیم. سپس تورم در دیگر کشورهای جهان را بررسی کردیم.
در قسمت بعدی به بررسی ماهیت تورم پرداختیم و از سه دیدگاه مختلف آن را ارزیابی کردیم. ماهیت تورم در ایران ترکیبی از این سه است. در حال حاضر این پدیده بسیار پیچیده و درهم‌تنیده شده است؛ به طوری که به مسائل اجتماعی نیز گره خورده است. به هیج عنوان نمی‌توان ادعا کرد که تورم در ایران پدیده‌ای پولی است؛ زیرا این پدیده بر بخش حقیقی اقتصاد اثرگذار است.
دریافتیم که ایران در بین 10 کشوری است که در جهان با نرخ تورمی دو رقمی مواجه‌اند. این موضوع، نشان‌دهنده آن است که وضعیت اقتصاد کشور، وخیم است. همان‌طور که در بالا گفته شد، هزینه‌های تورم در کشورهای در حال توسعه بالاتر است. بنابراین تورم‌های بالاتر هزینه‌های هنگفتی را برای ما به بار خواهد آورد.
تورم بالا، خود موجب شکل‌گیری انتظارات تورمی بالا شده و این مسئله باعث حادتر شدن اوضاع می‌شود. به طور کلی در شرایطی که نرخ‌های تورم بالا بر اقتصاد حاکم است، قدرت خرید افراد آن جامعه روزبه‌روز در حال کاهش است. افرادی که سواد مالی بالاتری دارند، سعی در جبران هرچه بیشتر این قدرت خرید از دست رفته دارند. بنابراین نقش سواد مالی در اینجا نمایان می‌شود.
در مقالات بعدی سعی در بررسی این پرسش داریم که اکنون باید چه کرد؟
نظرات