صنعت پالایش در کشور ایران، جزء صنایع اقتصادی سیاسی محسوب می‌شود. همانند صنایع دیگر برای تحلیل این صنعت در مرحله اول باید شناختی نسبت به کلیات صنعت و عوامل تاثیرگذار بر آن داشته باشیم تا در مرحله بعد بتوانیم شرکت‌های آن را به‌درستی تحلیل کنیم.
به‌صورت کلی به فرآیندهایی که بر روی نفت خام انجام می‌شود تا به فرآورده‌های نفتی تبدیل شود، پالایش گفته می‌شود. یکی از نکات مهم در فرآیند پالایش و استخراج نفت این است که باید به‌صورت پیوسته و مداوم انجام شود. در غیر این صورت، این موضوع می‌تواند منجر به نابودی چاه‌های فعال و از بین رفتن ذخایر نفتی شود.
این صنعت به دو بخش بالادستی و پایین‌دستی تقسیم می‌شود:
هرگونه عملیات مربوط به اکتشاف مخازن، حفاری، تولید، بهره‌برداری و حمل‌ونقل نفت‌خام یا گاز
عملیات تصفیه و پالایش در تأسیسات پالایشی جهت تولید فرآورده‌های نفتی و گازی
محصولات متنوعی را می‌توان از پالایش نفت خام به‌دست آورد. در ابتدا نفت خام استخراج و وارد برج تقطیر می‌شود و براساس نقطه جوش فرآورده‌ها، محصولات تفکیک شده و تبدیل به محصول نهایی می‌شوند. ذکر این نکته ضروریست که هرچه محصولات در قسمت بالاتر برج تقطیر قرار داشته باشند، ارزش اقتصادی بالاتری خواهند داشت.
این نکته زمانی با اهمیت می‌شود که بخواهیم سبد محصولات تولیدی شرکت‌ها را با یکدیگر مقایسه کنیم تا بهترین شرکت از لحاظ شاخص‌های ارزندگی را برای سرمایهگذاری انتخاب کنیم. عموماً در پالایشگاه‌های ایران از هر بشکه نفت خام دریافتی، 50درصد آن به بنزین، 30درصد به گازوئیل و 20درصد به نفت سنگین یا مازوت تبدیل می‌شود. در جهان این درصدها به‌دلیل استفاده از تکنولوژی‌های جدید، متفاوت است. به‌ترتیب ارزش محصولات و درجه حرارت در برج تقطیر به شرح زیر است:
- گاز: به‌صورت صنعتی و خانگی مصرف می‌شود.
- بنزین: سوخت انواع موتورهای بنزین سوز است.
- نفتا: خوراک واحدهای الفین و آروماتیک پتروشیمی‌ها می‌باشد.
- نفت سفید: سوخت وسایل گازسوز خانگی، صنعتی و چراغ‌های روشنایی است.
- گازوئیل یا نفت گاز: سوخت اصلی ماشین‌آلات سنگین است و در صنایع حمل‌ونقل کشور اهمیت بالایی دارد.
- روان کننده: این محصول در گروهی متفاوت به نام روانکارها استفاده و تحلیل می‌شود. متأسفانه در سایت TSETMC شرکت‌های تولیدکننده روانکار زیرمجموعه صنعت فرآورده‌های نفتی و هم‌گروه با پالایشگاه‌ها در نظر گرفته شده‌اند در حالی که این دو صنعت کاملا با هم متفاوتند.
- نفت کوره: سوخت نیروگاه‌ها و موتورهای دیزلی ثابت است.
- قیر: مصرف جاده‌ای و صنعتی دارد.
مدل‌های مختلفی از نفت در جهان وجود دارد که بر اساس فاکتوهای مختلف از جمله چگالی، درصد گوگرد و نوع معاملات می‌توان آن‌ها را طبقه‌بندی کرد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
نفت سنگین: این نفت به‌راحتی استخراج نمی‌شود و به تکنولوژی بالایی برای استخراج نیازد دارد. توجه کنید که محصولات تولید شده از نفت سنگین ارزش افزوده بالایی نخواهند داشت.
نفت سبک: تولید نفت سبک برای کشورها ارزش افزوده بالاتری دارد و اکثر کشورها در پی افزایش میزان استخراج این نوع نفت هستند.
نفت متوسط: ترکیبی از نفت سنگین و سبک است.
نفت ترش: اگر در ترکیب نفت درصد گوگرد بیشتر از 0.5درصد باشد آن نفت، نفت ترش خواهد بود. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که بیشتر نفت خام دنیا از نوع ترش است.
نفت شیرین: اگر در ترکیب نفت درصد گوگرد کمتر از 0.5درصد باشد آن نفت، نفت شیرین خواهد بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر نفت خام موجود در جهان، از نوع سبک و شیرین است. قیمت نفت ترش نسب به شیرین پایین‌تر بوده زیرا محصولات تولید شده از این نوع نفت ارزش‌افزوده بالایی ندارند.
نفت WTI: این نفت در غرب تگزاس تولید شده و جزء نفت‌های سبک و شیرین است. با در نظر داشتن کیفیت بالای این نوع نفت، مشتری‌های زیادی نیز دارد؛ اما با توجه به مقدار کم آن، رقابت برای آن نیز بالا است.
نفت برنت: این نوع نفت شامل نفت 15 کشور است، در دسته نفت شیرین و سبک قرار می‌گیرد.
نفت دبی: این نفت به نفت دبی، عمان و ابوظبی گفته می‌شود و از نوع نفت، ترش و سبک است.
OPEC: بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان کارتل نفتی اوپک هستند که بیش از 65درصد ذخایر جهان و 40درصد تولید جهان را در اختیار دارند. مهمترین نفتی که برای کشورهای خاورمیانه به‌خصوص ایران اهمیت دارد نفت OECD است؛ چراکه بخشی از فرایند قیمت‌گذاری خوراک و فرآورده‌ای نفتی شرکت‌های پالایشی از قیمت این نوع نفت تاثیر می‌گیرد. این نفت ترکیب یازده نفت مختلف می‌باشد و نوع آن ترکیبی از نفت سبک و سنگین است.
در جهان شرکت‌های پالایشی عملیات پالایش و پخش را با هم انجام می‌دهند. در صورتی که در ایران شرکت‌های پالایشگاهی به پالایش نفت پرداخته اما فروش محصولات آن‌ها برعهده شرکت کلی پالایش و پخش است. این تفاوت میان شرکت‌های پالایشی داخلی و خارجی ریسک سرمایهگذاری در این صنعت را در ایران افزایش داده است چرا که روند نظارت بر صنعت و قیمت‌گذاری کاملاً سیاسی خواهد بود. لذا برای تحلیل بهتر این صنعت نیاز به تسلط نسبی در مباحث اقتصاد سیاسی خواهیم داشت.
همان طور که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، در شرکت‌های پالایشگاهی فعال در دنیا فرآیند به این صورت است که شرکت پس از خرید نفت‌خام از دولت، عملیات پالایش را انجام داده و محصول نهایی را به‌فروش می‌رساند و مالیات بر درآمد فروش خود را به دولت پرداخت می‌نماید. در ایران با توجه به فروش مستقیم محصولات پالایشگاه‌ها توسط خود دولت مالیاتی از محل درآمد برای شرکت‌های پالایشگاهی درنظر گرفته نمی‌شود؛ اما اختیار فروش از شرکت‌ها گرفته شده و پخش محصول توسط شرکت ملی پالایش پخش انجام می‌شود.
قیمت نفت خام: با توجه به ماهیت شرکت‌های پالایشی افزایش قیمت نفت خام با تاثیر بر موجودی شرکت‌ها (شرکت‌های پالایشی برای دو هفته نسبت به ظرفیت خود اقدام به نگهداری موجودی می‌کنند) و افزایش میزان تخفیف در هر بشکه نفت (میزان تخفف در هر بشکه بر اساس فرمول جدید 5درصد است. بنابراین با افزایش میزان قیمت نفت میزان تخفیف اعطا شده نیز افزایش پیدا خواهد کرد) تاثیر مثبتی بر سودآوری شرکت‌های پالایشی خواهد داشت. از عوامل تأثیرگذار بر قیمت نفت خام می‌توان به مواردی چون سیاست‌های اوپک پلاس، میزان ذخایر نفت در کشورها، میزان و سطح حمل‌ونقل دریایی و هوایی اشاره نمود.
کرک اسپرد: تفاوت بین قیمت یک بشکه نفت و فرآورده‌های تولید شده را به‌اصلاح کرک اسپرد می‌گویند. به‌صورت کلی می‌توان گفت که محصولاتی که در بالای برج تقطیر تولید می‌شوند به‌ترتیب کرد اسپرد بالاتری نسبت به فرآورده‌های تولید شده در پایین برج تقطیر دارند. توجه شود که در تعدادی از محصولات که در پایین برج تقطیر قرار دارند از جمله نفت کوره، شاهد کرک اسپرد منفی هستیم. به این صورت که قیمت نفت کوره به‌عنوان محصول نهایی، از نفت خام به‌عنوان ماده اولیه کمتر است.
این نکته را باید درنظر گرفت که افزایش قیمت نفت خام به‌معنی افزایش حتمی قیمت محصولات و کرد اسپرد آن‌ها نیست. هر کدام از محصولات پالایشی، براساس عوامل تاثیرگذار بر عرضه‌و‌تقاضا آن محصول قیمت‌گذاری شده و تفاوت تغییرات قیمت این محصولات و تغییرات قیمت نفت خام، باعث ایجاد نوسان در کرک اسپرد خواهد شد.
قیمت ارز: نرخ ارزی که شرکت‌های پالایشی از طریق آن معاملات خود را انجام می‌دهند نرخ ارز نیمایی است. واضح است که بالا رفتن نرخ نیمایی باعث رشد سودآوری این شرکت‌ها خواهد شد.
بزرگترین شرکت پالایشی پذیرفته شده در بورس "شبندر" و کوچکترین آن "شراز" است (بر حسب ازرش بازار). "شتران" و "شبندر" بیشترین حاشیه سود خالص را در بین شرکت‌های پالایشی بورسی دارند. میانگین حاشیه سود این صنعت در ایران بین 5 الی 10درصد بوده است. به‌طوری که بالای 10درصد و پایین 5درصد منطقی و پایدار نبوده و در صورت رسیدن آن به این سطوح شاهد تغییر مجدد آن هستیم.
در ادامه به بررسی شرکت‌های این صنعت و برآورد سود آن‌ها در سال 1400 و 1401 خواهیم پرداخت.
بزرگترین شرکت پالایشی بورسی "شبندر" است که ارزش بازار آن 119 هزار میلیارد تومان بوده و ظرفیت پالایش آن نیز 306 هزار بشکه در روز است. بررسی سبد محصولات تولید شده آن نشان می‌دهد که بیشترین محصولات تولید شده شرکت به‌ترتیب گازوئیل، نفت کوره، بنزین و وکیوم باتوم هستند. نکته منفی در خصوص این شرکت وزن بالای نفت کوره در سبد محصولات شرکت است که انتظار حاشیه سود بالا از این شرکت را به‌وجود نمی‌آورد. این موضوع در تغییرات حاشیه سود شرکت در چند سال اخیر به‌وضوح دیده می‌شود؛ به‌طوری که در پنج سال اخیر روند حاشیه سود این شرکت کاهشی بوده و اگر تغییرات تکنولوژی و تغییر در سبد محصولات اتفاق نیفتد، می‌تواند ریسک زیادی را برای سودآوری این شرکت رقم زند.
برای سال 1400 و 1401 به‌ترتیب می‌توان به ازای هر سهم 1,282 و 1,562 ریال سود برای پالایش نفت بندر عباس پیش‌بینی کرد.
شرکت دو طرح توسعه دارد که در راستای ارتقای کیفیت محصولات و کاهش تولید نفت کوره و افزایش مخازن است و پیش‌بینی می‌شود این طرح‌ها تا پایان سال 1401 به بهره برداری برسند.
رتبه دومین شرکت پالایشی از منظر ارزش بازار متعلق به نماد "شپنا" است. این شرکت پالایشی ظرفیت پالایش 330 هزار بشکه نفت خام را در روز دارد. این شرکت در سال 1354 و 1357 با مشارکت دو شرکت آلمانی و آمریکایی ساخته شده و جزء معدود شرکت‌هایی است که در راستای تحقق هدف پترو پالایشی شدن در حال حرکت است؛ به‌طوری که علاوه بر پالایش نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی، خوراک صنایع پایین‌دستی خود را نیز تأمین می‌کند.
بررسی سبد محصولات نشان می‌دهد که بیشترین محصولات تولیدی شرکت به ترتیب گازوئیل، بنزین و نفت کوره هستند که نسبت به شبندر تنوع محصولات کمتری دارد. از سال 1391 تاکنون شاهد کاهش سهم نفت کوره در پرتفوی محصولات شرکت و افزایش سهم نفت گاز (گازوئیل) هستیم که این نکته نیز به دیگر نکات مثبت شرکت اضافه می‌شود؛ اما باید توجه کرد که بیشتر محصولات شرکت، محصولات با گوگرد بالا هستند که حاشیه سود تولیدی آن‌ها اندک است.
برای سال 1400 و 1401 به‌ترتیب می‌توان به ازای هر سهم 2,042 و 3,066 ریال سود برای این نماد پیش‌بینی کرد.
پالایشگاه نفت تهران یا همان "شتران" با ظرفیت 250 هزار بشکه و ارزش بازار 99هزارمیلیاردتومانی در بورس فعالیت می‌کند. بررسی سبد محصولات شرکت نشان می‌دهد که بیشترین محصولات تولیدی به‌ترتیب گازوئیل، بنزین و نفت کوره هستند. بیش از 13درصد محصولات این شرکت، نیز محصولاتی هستند که تنوع بالایی دارند.
برای سال 1400 و 1401 به‌ترتیب می‌توان به ازای هر سهم 1,019 و 1,223 ریال سود پیش‌بینی کرد.
نماد "شبریز" با ارزش بازار 40هزارمیلیاردتومانی، چهارمین شرکت صنعت پالایشی از منظر ارزش بازار است. این شرکت ظرفیت پالایش 110 هزار بشکه نفت خام را در روز را دارد. بیشترین محصولات تولیدی شرکت به‌ترتیب گازوئیل، بنزین و نفت کوره هستند. با توجه به این موضوع که درصد تولید نفت کوره در این شرکت نسبت به نماد "شتران" بیشتر است، می‌توان حاشیه سود کمتری را نیز برای آن متصور شد.
این شرکت مالکیت 48درصدی بر پتروشیمی تبریز داشته و خوراک نفتا این واحد را نیز تامین می‌کند.
برای سال 1400 و 1401 به‌ترتیب می‌توان به ازای هر سهم 6,346 و 7,920 ریال سود برای پالایش نفت تبریز پیش‌بینی کرد.
پالایشگاه نفت لاوان (با نماد "لاوان") جزء کوچکترین شرکت‌های صنعت پالایش از لحاظ ظرفیت تولید است. به‌طوری که ظرفیت پالایش آن تقریبا 50 هزار بشکه در روز است که عدد نسبتا کوچکی است. بیشترین محصولات تولیدی شرکت به‌ترتیب گازوئیل، بنزین، نفتا و نفت کوره است.
برای سال 1400 و 1401 به‌ترتیب می‌توان به ازای هر سهم 30,010 و 35,456ریالی را برای این نماد پیش‌بینی کرد.
پالایش نفت شیراز که با نماد "شیراز" در بازار سرمایه فعالیت می‌کند با ارزش بازار 14هزارمیلیاردتومانی کوچکترین نماد بازار سرمایه در صنعت پالایشگاهی از منظر ارزش بازار است. ظرفیت پالایش شرکت، 55 هزار بشکه در روز می‌باشد و بیشترین محصولات تولیدی آن به‌ترتیب گازوئیل، نفت کوره و بنزین هستند.
برای سال 1400 و 1401 به‌ترتیب می‌توان به ازای هر سهم سود 18,130 و 21,021ریالی را برای این نماد پیش‌بینی کرد.
مقاله و محتوای بالا چکیده و بخشی از جلسات تحلیل صنایع دوره منتورینگ بورس فیندوست (که در تاریخ 18 فروردین 1401 برگزار شده است) که به‌صورت یک ساله برگزار می‌گردد. این دوره خدمات متنوع دیگری نیز دارد که در (اینجا) می‌توانید دقیق‌تر با آن آشنا شوید.
نظرات